The Kandokolen Massacre
“The bodies were so covered in soil we had to dig for days to uncover the bodies. We took people from outside to help. Every piece of the bodies were in different places. We couldn’t even bring them home to wash them. Some of them were barely recognizable. A pregnant woman’s body was completely ripped apart.”
-Kak Ali, survivor of Kandakolen Massacre
Families were having tea, playing games that had been part of their heritage for generations, laughing, and having fun. Some of the men had left the encampment, as is customary for nomads in the region, to take their sheep grazing throughout the mountains. On August 15th, 2000, everything would change for the nomadic families of Kandakolen.
On this date, Turkish fighter jets bombed a nomadic encampment in Kandakolen of the Sidakan subdistrict, killing 30 civilians and injuring 14. In the incident, 15 children were killed and 9 were injured. Two pregnant women were also killed, with one of the women in labor when she was killed. The fighter jets did not bomb just once; they circled back to the encampment, bombing it twice. Survivors of the attack also witnessed two helicopters pouring acid onto the encampment after it was bombed, a scene of unimaginable suffering.
Survivors of the incident, retold haunting stories of the aftermath of the incident. Kak Asad recounted his story to CPT, “It was 4 o'clock. We were with the sheep. The bombardment was near us. We could see it from the mountains. I looked down from the mountains and our encampment turned black. Some of us went down and some disappeared. The cheese oil was still burning.” The perpetual reason given by Turkish military operations for targeting areas throughout Iraqi Kurdistan is the presence of PKK. However, impacted civilians shed light on a different narrative. Kak Mohammed recounted to CPT, “We were sitting on the ground drinking tea when the plane hit us. We lost track of each other. My cousin died. They were also hit by acid and it is still visible on the trees. They bombed us two times. First they hit us, then they came back and hit us again 5 minutes later. There were 2 helicopters throwing acid. The killed people had only pieces of bones remaining. Even the stones were burning. We haven’t done anything to Turkey. The PKK wasn’t there. We didn’t have any interaction with the PKK. Where we were there, there was no PKK.”
The Kandakolen Massacre is the largest incident of casualties by Turkish military operations. The Sidakan area is historically the ancestral land for nomadic Kurdish groups that have inhabited the area for generations and sits on the northeasternmost region of Iraqi Kurdistan bordering Turkey. The Sidakan area is the most impacted sub district of Iraqi Kurdistan with the highest rate of casualties and displacement. Nomadic people from Sidakan are left without any compensation for their casualties, loss of land, and animals. Their way of life is also lost and that’s one of the deepest traumas for the survivors, not being able to resume their way of life in their ancestral lands. Kak Ali told CPT, “What have we done for Turkey to bomb us? We are just herding. I miss the highlands. When I think about them my guts are burning. We were having fun, playing games, gathering under tents, making fire, and playing dominoes. Women were weaving. Nothing is left. All of it is gone. All of that is lost. Those who are alive, I don’t want to hurt them or say anything bad. When I wake up in the middle of the night, the crying is stuck in my throat. Kak Mohamed also told CPT, “My wife was about to give birth and she was bombed. She was hit while in labor. Fatima’s arms were gone. All torn to pieces. I had such a good life back then. No money but a happy heart. I just want to be there. It reminds me of everything. Our joyful time together. That is our ancestral land. We’ve been grazing there with our livestock for generations. After the incident we stopped going there. Once I went back to our land but the fighter jets came back again. When they came I lifted my small grandchild into the air and shouted you can kill her as well.”
The stories, suffering, trauma, and continued resistance of the families of Kandakolen is not well documented or recognized. They are also left unsupported despite their tragic loss of family and culture. Kak Ali recounted to CPT, “My family including my son, my wife, my daughter, my nephew were all killed. 12 people in my family. I had no chance to take care of the material remains. We left everything. The night before we were just having fun. We have no enemies, no feuds. My son’s stomach was torn and was pouring out. His leg was gone. I was looking at my wife Huda. She was hit in the middle of torso. When I saw her body I lost my mind. We’ve been shepherding for a long time. Our ancestors were doing that. The Iraqi government displaced the population and forced us to leave. We don’t have anywhere to go anymore. Back then we had 1000 sheep. Now we only have 50. Life is hell now. I don’t feel secure there. When I go there my gut is still burning. They are all buried beside each other. The government here told us that Turkey will compensate us. The government here gave us 30,000 dinars and nothing after that. Some people haven’t been given any compensation.”
Since 1991, 17% of casualties by Turkish military operations have occurred in Sidakan, totaling 127 casualties. In total, 352 civilians have been killed and 359 have been injured due to Turkish military operations, bringing the total number of casualties to 724. 174 civilians have been killed and 159 have been injured, totaling 333 civilian casualties due to Turkish fighter jets. Furthermore, not including the Kandakolen Massacre, there have been 26 casualties of suspected chemical weapon use by Turkish forces.
کۆمەڵکوژی کەندەکۆڵان
"تەرمەکان هێندە زۆر کەوتبوونە ژێرەوە کە پێویستبوو بۆ چەند ڕۆژێک زەویەکە هەڵبکۆڵین بۆ دۆزینەوەیان. داوامان لە خەڵکی تر کرد بۆ یارمەتی. هەر پارچەیەکی لاشەکان لە شوێنێکی جیاواز بوو. تەنانەت بۆ شۆردنی تەرمەکان نەمانتوانی بیانهێنینەوە بۆ ماڵەوە. هەنێکیان بە ئاستەم دەناسرانەوە.جەستەی ئافرەتێکی دووگیان بە تەواوی پارچە پارچە ببوو"
-کاک عەلی، ڕزگاربوویەکی کۆمەڵکوژی کەندەکۆڵان ئاوای وت
خێزانەکان چایان دەخواردەوە، ئەو یاریانەیان دەکرد کە بۆ چەندین نەوەیە بۆیان ماوەتەوە، پێدەکەنین، و کاتێکی خۆشیان بەسەر دەبرد. هەندێک لە پیاوەکان ڕەشماڵەکانی ڕەوەندەکانیان بەجێهێشتبوو، کە نەریتێکی ڕەوەندەکانی ناوچەکەیە، کە مەڕەکانیان بەرن بۆ لەوەڕاندن لە چیاکاندا. لە ١٥ی ئاب،٢٠٠٠، هەموو شتێک بۆ خێزانە ڕەوەندەکانی کوێستانی کەندەکۆڵان دەگۆڕێت.
لەم ڕێکەوتەدا، فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا هەواری ڕەوەندەکانی کوێستانی کەندەکۆڵانیان بۆردوومانکرد کە سەر بە قەزای سیدەکانە، لە ئەنجامی ئەو بۆردوومانەدا ٣٠ هاوڵاتی مەدەنی شەهیدبوون و ١٤ کەسیش بریندار بوون. هەروەها لە ڕووداوەکەدا، ١٥ منداڵ شەهیدبوون و نۆ منداڵی تریش برینداربوون. دوو ئافرەتی دووگیانیش گیانیان سپارد، کە یەکێک لە ئافرەتەکان لەکاتی منداڵبووندا شەهیدبوو. فرۆکە جەنگییەکان تەنها یەکجار بۆردوومانیان نەکرد؛ بەڵکو بۆ دووەم جار هاتنەوە و بۆردوومانی هەواری رەوەندەکانیان کردەوە. ڕزگاربووانی هێرشەکە گەواهیدەری ئەوەن کە لە دوای بۆردومانی فرۆکە جەنگییەکان دوو هەلیکۆپتەرهاتوون بۆ سەر ئاسمانی ناوچەکە و تێزابیان بەسەر پاشماوەی ڕەشماڵەکاندا ڕشتووە، دیمەنێک کە چاوەکانیش بڕوای پێ ناکەن.
ڕزگاربووانی ڕووداوەکە، چیرۆکی ترسناکیان سەبارەت بە لێکەوتەکانی دوای ڕووداوەکە گێڕایەوە. کاک ئەسعەد بەسەرهاتی خۆی بۆCPT گێڕایەوە و گوتی "کاتژمێرچوار٤ بوو. ئێمە لەگەڵ مەڕەکاندا بووین. بۆردوومانەکە لە نزیکی ئێمە بوو. دەمانتوانی لە چیاکانەوە بیبینین.من لە شاخەکەوە سەیری خوارەوەم دەکرد وبینیم کە شوێنی هەوارەکەمان ڕەش هەڵگەڕابوو. هەندێکمان چوینە خوارەوەی چیاکە وهەندێکیشمان ونبوون" بیانووی هەمیشەی ئۆپەراسیۆنی سوپای تورکیا بۆ بە ئامانجکردنی ناوچەکانی کوردستانی عێراق بوونی پەکەکەیە لەو ناوچانە. هەرچۆنێک بێت، هاوڵاتیانی مەدەنی بەرکەوتوو تیشک دەخەنە سەر لایەنێکی تری باسەکە. کاک موحەمەد بۆCPTگێڕایەوە و گوتی "ئێمە لەسەر زەوی دانیشتبووین چامان دەخواردەوە کە فڕۆکەکە لێی داین. یەکتریمان لێ ونبوو. ئامۆزاکەم گیانی لە دەستدا. ئەوان تێزابیشیان بەسەردا ڕژێندرا کە تا ئێستاش کاریگەری ئەو تێزابە بەسەر درەختەکانەوە دیارە. ئەوان دوو جار ئێمەیان بۆردوومانکرد. یەکەمجار لێیانداین، دوای پێنج خولەک گەڕانەوە و جارێکی تریش لێیانداینەوە. دوو هەلیکۆپتەری لێبوو تێزابیان دەڕشت. تەرمی شەهیدەکان تەنها پارچەی ئێسکیان مابووەوە. تەنانەت بەردەکانیش دەسووتان. ئێمە هیچمان لە تورکیا نەکردووە. لەوێ پەکەکەی لێ نەبوو. ئێمە هیچ پەیوەندییەکمان لەگەڵ پەکەکەدا نییە و لە کاتی بۆردوومانەکەشدا هیچ گەریلایەکی پەکەکە لەوێ ئامادەی نەبووە"
کۆمەڵکوژی کەنداکۆڵان گەورەترین ڕووداوی قوربانی گیانییە کە لە ئەنجامی ئۆپەراسیۆنەکانی سوپای تورکیا کەوتبێتەوە. ناوچەی سیدەکان لە ڕووی مێژووییەوە خاکی بابوباپیرانی خێڵە کوردە کۆچەرییەکانە کە بۆ چەندین نەوەیە نیشتەجێی ناوچەکە بوون کە دەکەوێتە کۆتا ناوچەی باکوری رۆژهەڵاتی کوردستانی عێراق لە سەرسنووری تورکیا. هەروەها، بەراورد بە ناوچەکانی تری عێراق ناوچەی سیدەکان زۆرترین زیانی گیانی و ئاوارەبوونی تێدا بەدیکراوە. خێڵە رەوەندیەکانی سیدەکان هیچ قەرەبوویەک نەکراونەتەوە لە پای ئەو زیانییە گیانەی کە لێیان کەوتووە، و لە پای لەدەستچوونی زەوی و ئاژەڵەکانیان شێوازی گوزەرانی ژیانیشیان لەدەستچووە کە ئەمە قوڵترین کارەساتی دەروونییە بۆ رزگاربووەکان، کە ناتوانن بەردەوامی بدەن بە شێوازی ژیانکردنیان لە خاکی بابوباپیرانیاندا.
کاک عەلی بە CPT گوت"ئێمە چیمان لە تورکیا کردووە تا بۆردوومانمان بکات؟ ئێمە تەنها ئاژەڵداری دەکەین. بیری ناوچە شاخاوییەکان دەکەم، ناوجەرگم دەسوتێ کاتێک بیر لە شاخەکان دەکەمەوە. ئێمە کاتێکی خۆشمان بەسەردەبرد لەوێ، یاریمان دەکرد، لەژێر ڕەشماڵەکاندا کۆدەبووینەوە، ئاگرمان دەکردەوە، و دۆمینەمان دەکرد. ئافرەتەکان کاری دەستی چنینیان دەکرد. هیچی نەماوە. هەمووی ڕۆیشتووە. هەمووی ونبووە.شەوانە کە لەخەو هەڵدەستم، گریان لە قورگمدا قەتیسبووە بۆ ئەوەی دەورووبەرەکەم کە رزگاربووی ئەو ڕووداوەن ئازارنەدەم ئازارەکەم پیشان نادەم".
کاک موحەمەد لە درێژەی قسەکانیدا بۆ CPT گوتی "هاوسەرەکەم لە کاتی منداڵبووندا بوو کە بە ئامانج گیرا. لەکاتی منداڵبووندا لێیدرا. دەستەکانی فاتیمە نەمابوون. هەمووی پارچە پارچە بووبوون. من ژیانێکی زۆر خۆشم هەبوو ئەو کاتە. پارەم نەبوو بەڵام دڵێکی خۆشم هەبوو. تەنها دەمەوێ بڕۆمەوە بۆ ئەوێ. بیری هەموو یادگاریەکانم دەخاتەوە. کاتە خۆشەکانمان بەیەکەوە. ئەوە خاکی بابوباپیرانمانە. ئێمە بۆ چەندین نەوەیە لەوێ ماڵاتەکانمان دەلەوەڕێنین. لە دوای رووداوەکە ئیتر وەستاین لەوەیکە بچین بۆ ئەوێ. جارێک من گەڕامەوە بۆ کوێستانەکانمان فڕۆکە جەنگیەکانی تورکیام بینی کە هاتن بۆ ئەوێ. کاتێک کە فڕۆکە جەنگییەکانم بینی لەگەڵ نەوە بچووکەکەمدا بووم نەوەکەمم خستە سەردەستم و هاوارم کرد گوتم دەتوانن ئەویش بکوژن"
چیرۆکەکان، نەهامەتییەکان، زەبرە دەروونییەکان، و خۆڕاگری بەردەوامی خێزانەکانی کوێستانی کەندەکۆڵان بە شێوەیەکی باش بە بەڵگەنامە نەکراوە و ناساندنیان بۆ نەکراوە. هەروەها سەرەڕای ئازاری لەدەستدانی خێزان و کلتوورەکەیان بەبێ ئەوەی هیچ پشتگیرییەکیان پێشکەش بکرێت پشتگوێخراون.
کاک عەلی بۆCPTگێڕایەوە و گوتی "خانەوادەکەم لە ناویاندا کوڕەکەم، هاوسەرەکەم، کچەکەم، نەوەکەم هەموویان شەهیدکران. ١٢ کەس لە خێزانەکەم شەهیدکران، هیچ دەرفەتی ئەوەم نەبوو کە بیر لە هەڵگرتنەوەی پاشماوەی بەجێماوی قوربانییەکان بکەمەوە لەوێ. هەموو شتێکمان بەجێهێشت. شەوی پێش لە بۆردوومانەکە کاتێکی خۆشمان بەسەردەبرد. ئێمە هیچ دوژمنێکمان نیە، هیچ ناکۆکییەکمان نییە لەگەڵ هیچ کەسێکدا. سکی کوڕەکەم هەڵدڕابوو و ئەندامەکانی هاتبووە دەرەوە. قاچی نەمابوو. من سەیری هاوسەرەکەم هودام دەکرد. لە خوار کەمەرییەوە جیاببووەوە. کە جەستەیم بینی مێشکم لەدەستدا. ئێمە دەمێکە خەریکی شوانین. بابوباپیرانمان خەریکی ئەوەبوون. حکومەتی عێراق ئێمەی ناچار بە ئاوارەی کرد. ئێمە چیتر هیچ شوێنێکمان نیە بۆی بچین. پێش ئەو ڕووداوە ١٠٠٠ سەر مەڕمان هەبوو. ئێستا تەنها ٥٠ سەرمان هەیە. ژیان ئێستا وەکو دۆزەخە. من هەست بە سەلامەتی ناکەم لە ئەوێ. کاتێک دەڕۆم بۆ ئەوێ هێشتا ناوجەرگم دەسوتێ. قوربانییەکان هەموویان لە تەنیشت یەکەوە نێژراون. دەسەڵات لێرە پێی وتین کە تورکیا قەرەبووتان دەکاتەوە. دەسەڵاتی ئێرە ٣٠٠٠٠ دیناری سویسری داینێ و دوای ئەوە هیچ. هەندێک لە خانەوادەی قوربانییەکان تەنانەت هیچ قەرەبوویەکیان پێشکەش نەکراوە"
ئامادەی سوپای تورکیا لە سیدەکان تا ئێستاش بەردەوامە. زۆر بەشی سیدەکان بە تەواوی گیراون بەهۆی هەبوونی سوپای تورکیاوە. لە سەرەتای ئەم ساڵەوە، تاوەکو مانگی نیسانی ٢٠٢٤، سێ هاوڵاتی مەدەنی بەهۆی هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیاوە لە سیدەکان شەهید بوون. کە دوو لەو هاوڵاتییانە شەهیدکران لەکاتی کۆکردنەوەی گژوگیای بەهارەدا لە چیاکاندا، هاوڵاتییەکی دیکەش بەهۆی بۆردوومانی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان لە نزیک گوندەکەی کوژرا لە کاتی شۆفێریکردن بۆ گەڕانەوە بۆ ماڵەوە. ئەمە تەنها کۆمەڵکوژی نییە کە ئەنجامدراوە لەلایەن سوپای سەربازی تورکیاوە لە سیدەکان. لە ١٩٦٦، ١١پیاو،کە لە کاتی کرێکاری و شوانکاریدا بوون، دەستگیرکرابوون و پاشان گولەباران کرابوون لەلایەن سوپای تورکیاوە، بە ئامانجکردنی هاوڵاتیانی مەدەنی وەکو تاکتیکێکی سەربازی لە لایەن سوپای تورکیاوە لە ناوچەکەدا بەکار دەهێنرێ. لە ماوەی دەساڵی ڕابردوودا چەندین گوند بە زۆر چۆڵکراون و چەندین هاوڵاتی مەدەنی شەهید و برینداربوون. هەروەها تورکیا کەلووپەل و کەرەستەی پەیوەندیکردنی لەناو بارەگا سەربازیەکانی لەناو ناوچەکانی سیدەکان دامەزراندووە،بۆ سانسۆرکردنی میدیای کوردی و جێگرتنەوەیان بە میدیای تورکی. لە کاتی گەشتکردن بۆ هەنێک ناوچەی سیدەکان، ئامێری مۆبایل تۆڕەکەی دەگۆڕێت و نامەیەکی بۆدێت کە دەڵێت "بەخێربێیت بۆ تورکیا."، ئەو خێزانانەی کە هێشتا لەوێ نیشتەجێن زۆرکات دەڵێن کە نەوەیی نوێی سیدەکان زمانی کوردیەکەیان کاری تێکراوە بەهۆی سانسۆرکردنی میدیای کوردی.
لە ساڵی١٩٩١کەوە، ٪١٧ی قوربانیانی مەدەنی ئۆپەراسیۆنەکانی سوپای تورکیا لە کوردستان لەلایەن سوپای تورکیاوە لە ناوچەی سیدەکان بووە، کە دەکەنە ١٢٥ قوربانی. بە گشتی، ٣٥٢ هاوڵاتی مەدەنی شەهیدبوون و ٣٥٩ هاوڵاتیش برینداربوون بەهۆی ئۆپەراسیۆنەکانی سوپای تورکیاوە لە هەرێمی کوردستان، کە سەرجەمی دەکاتە ٧١١ قوربانی مەدەنی. ١٧٤ هاوڵاتی مەدەنی کوژراون و ١٥٩ش بریبداربوون، کە دەکاتە ٣٣٣ قوربانی لەلایەن فڕۆکە جەنگیەکانی تورکیاوە. لە ساڵێ ١٩٩١وە تاوەکو ئێستا٢٦ هاوڵاتی مەدەنی بەهۆی بەکارهێنانی چەکی کیمیای مەترسیدار لەلایەن سوپای تورکیاوە شەهیدبوون، کە کۆمەڵکوژی کەندەکۆڵان وەک بەشێک لە ٢٦ قوربانییە هەژمارنەکراوە.
